Pierwszy robot zyskał samoświadomość? To nie Skynet, tylko teatrzyk dla gawiedzi

Tą historią parę dni temu żyły media: naukowiec prowadzący eksperymenty z robotami zadał im pytanie, po którym jedna z maszyn obwieściła światu ludzkim głosem świadomość swojego istnienia. A może było zupełnie inaczej?

Krótki film i szczątkowy opis eksperymentu wystarczyły, by różne portale przeżyły prawdziwy wysyp artykułów o przełomie, jakim jest świadoma maszyna. Problem polega na tym, że to wszystko – w najlepszym wypadku – efekt życzeniowego myślenia. Albo, co chyba gorsze, celowej nadinterpretacji dziennikarzy i blogerów.

Zacznijmy od faktów. Profesor Selmer Bringsjord z nowojorskiego Ransselaer Polytechnic Institute prowadzi badania nad sztuczną inteligencją I świadomością, wykorzystując w tym celu francuskie roboty Nao.

To stosunkowo tanie (8 tys. dolarów) maszyny, wyposażone w procesor AMD Geode GX 500, 2 GB pamięci i moduł łączności Wi-Fi, a także układ odpowiedzialny za rozpoznawanie mowy. Wszystko to zamknięte jest w humanoidalnym ciele, z nogami, rękami i twarzą, wyrażającą emocje przy pomocy zmieniających kolor oczu.

Całość przypomina nieco bardziej zaawansowaną wersję słynnego, produkowanego przez Sony pieska AIBO, a roboty, służące często jako pomoc naukowa, używane są również do efektownych pokazów, rozgrywając np. mecz piłki nożnej.

Te właśnie maszyny zostały użyte przez profesora Bringsjorda, który postanowił zadać im zagadkę, znaną w angielskiej wersji jako „The King's Wise Men”, a w Polsce przytaczaną jako „zagadka o mędrcach w czapkach” (to wersja nieco bardziej skomplikowana).

W pewnym kraju żyło bardzo wielu mędrców. Któregoś dnia groźny król postanowił przekonać się, czy rzeczywiście zasługują oni na to zaszczytne miano i zapowiedział, że czeka ich trudna próba. Zebrał mędrców w swej komnacie i przedstawił im poniższe zasady.

Następnego dnia przed południem zostaną oni ponownie zgromadzeni w tej samej komnacie i ustawieni jeden za drugim. Król każdemu włoży na głowę czarną lub białą czapkę, przy czym nie ma żadnego ograniczenia dotyczącego liczby nakryć głowy w danym kolorze. Każdy mędrzec widzieć będzie tylko czapki wszystkich stojących przed nim i zadaniem każdego będzie określić, jaką czapkę ma na własnej głowie.

W samo południe jeden z nich powinien zabrać głos, podając domniemany kolor swojej czapki. Minutę po nim powinien odezwać się kolejny, również wypowiadając słowo „czarna” lub „biała”. I tak dalej – mędrcy mają, oczywiście bez dodatkowego porozumiewania się, odzywać się pojedynczo, w jednominutowych odstępach, w dowolnej kolejności, ale każdy dokładnie raz. Złamanie którejkolwiek z tych zasad grozi natychmiastową śmiercią wszystkich mędrców. Kiedy już każdy zadeklaruje kolor swojej czapki, sprawdzian się zakończy. Wtedy król obwieści, kto odgadł poprawnie i rozkaże ściąć głowy pozostałym.

W przypadku robotów zamiast czapek czy kapeluszy zastosowano inny, uproszczony wariant tej zagadki. Prof. Bringsjord wyłączył głos dwóm z trzech robotów (dał im „pigułkę wyłączającą głos”) i zapytał, która z maszyn ma wyłączoną zdolność mówienia. Każdy z robotów usiłował odpowiedzieć „nie wiem”, ale głośno wyraził to tylko jeden (film w dalszej części artykułu), by po chwili stwierdzić, że może dowieść, że nie wyłączono mu mowy. Przebłysk geniuszu?

Gdy wzbogacimy eksperyment naukowy o antropomorficzną otoczkę, zaczynają działać nasze emocje. Zamiast komputera czy smartfonu, albo zielonej kostki z wlutowanymi kilkoma układami elektronicznymi widzimy bowiem przed sobą coś na nasz obraz i podobieństwo: prawie człowieka. To nic, że elektronicznego – łatwo możemy skojarzyć choćby ze współczesnym Pinokiem, który choć cały drewniany miał jednak umysł i osobowość prawdziwego chłopca.

Tę samą opowieść we współczesnej wersji zaserwował nam przed laty Steven Spielberg w bardzo dobrym filmie „A.I. Sztuczna inteligencja”. Haley Joel Osment jako robot o ciele chłopca wzruszał i rozczulał.

Roboty Nao robią mniej więcej to samo. Prof. Bringsjord mógł użyć do testów choćby trzech laptopów, trzech Raspberry Pi z kilkoma peryferiami czy choćby nawet trzech smartfonów. Użył humanoidalnych robotów, tworząc efektowny teatr. W ich przypadku łatwiej nam przyjąć, że to nie bezduszny algorytm, ale jakiś przebłysk geniuszu, iskierka człowieczeństwa tląca się w maszynie.

Zresztą zobaczcie sami – robot zamyśla się, wstaje, wyraża emocje. Prawie jak człowiek.

Tymczasem opis doświadczenia prowadzi do innych wniosków. Gdy już obedrzemy je z humanoidalnej otoczki, zobaczymy komputer, która potrafi rozpoznawać komendy głosowe, a przy tym określać pochodzenie dźwięku w sytuacji, gdy sam go wydaje. Tylko i aż. Być może jestem w błędzie, ale nie widzę tu niczego wychodzącego poza ramy prostego algorytmu. Może to właśnie jest kluczowe, bo na razie nie wiemy, w jaki sposób uczestniczące w eksperymencie roboty zostały zaprogramowane.

Chciałbym mocno podkreślić, że w żadnym wypadku nie deprecjonuję (zresztą jakie miałbym do tego kwalifikacje?) znaczenia badań profesora, który szczegółowo omówi swoje eksperymenty podczas zaplanowanej na przełom sierpnia i września konferencji RO-MAN.

Zwracam jedynie uwagę na to, że wystarczy kilka szczątkowych informacji i efektowny film, by media i różni blogerzy zaczęli bez żadnej refleksji snuć opowieści o świadomych maszynach.

Z drugiej strony warto zastanowić się, czym dokładnie jest świadomość i samoświadomość. I czy maszyna jest do niej zdolna? A może wystarczy, że będzie ją przekonująco udawać?