Internet w Internecie: zamknęli nas w złotych klatkach. Kto zechce wyjść na zewnątrz?

Korzystając z bezpłatnych – na pozór – usług w Internecie zgadzamy się być towarem. Dostawcy usług przygotowali dla nas złote klatki. I zrobili to tak sprytnie, że nie chcemy ich opuszczać!

„Grzegorz jestem i lubię surfować” – tymi słowami kilka lat temu przywitał się z Twitterem pewien zapomniany już, polski polityk, stając się obiektem zasłużonych kpin. Wszystko za sprawą tego nieszczęsnego surfowania.

W latach 90., czyli czasie, gdy do wyszukiwania informacji służyły Altavista i Yahoo!, surfowanie rzeczywiście miało jakiś sens: korzystanie z Sieci polegało na przeskakiwaniu z linka na link, co niektórym mogło kojarzyć się z przeskakiwaniem po wierzchołkach fal. Skojarzenie może niezbyt trafne, ale nie ma sensu znęcać się nad nim teraz – w XXI wieku, gdy jest jedynie anachronizmem.

Przez ćwierć wieku Internet przebył długą drogę, a razem z nim zmienił się również sposób, w jaki korzystamy z Sieci.

I nie chodzi mi w tym miejscu o kwestie techniczne: jasne, że zmieniły się przepustowości i dostępność łącz, pojawił się nieograniczony i mobilny dostęp, a w Sieci zaistniała cała masa różnych usług. Sednem jest dla mnie coś innego: przez długi lata mieliśmy w Sieci wybór.

Istniały rzecz jasna mniej lub bardziej popularne strony, ale to przede wszystkim od użytkownika zależało, jaki adres odwiedzi w następnej kolejności.

W teorii komunikacji istnieje pojęcie gatekepeera. To człowiek, decydujący o tym, jakie informacje zostaną przekazane innym. Może to być dziennikarz, redaktor naczelny, ktoś układający listę gości czy np. prezes jakiegoś koncernu medialnego. Pojęcie, pasujące do czasów przedinternetowych, nabrało nowego znaczenia w epoce Internetu.

Mimo pozornej swobody i możliwości dotarcia do dowolnych treści tu również działają gatekeeperzy. Zmiana polega na tym, że nie muszą to być ludzie, a o docierających do nas treściach decydują różne algorytmy, działające według niejasnych dla nas – odbiorców – zasad i założeń.

Dobrym przykładem jest w tym przypadku Facebook. To nie tak, że z potoku równorzędnych informacji wyłapujemy te, które w jakiś sposób zwróciły naszą uwagę. W facebookowym streamie nie ma równorzędnych informacji – są te, które na podstawie niejasnych kryteriów wybrał dla nas algorytm, korzystając przy okazji z naszych sugestii, wyrażonych lajkami czy aktywnością w serwisie.

Podobnie wygląda wyszukiwanie informacji w Google’u – dwie osoby wpisujące tę samą frazę mogą otrzymać zupełnie różne wyniki. Dostaną taki obraz świata, jaki – kierując się interesem firmy – za najwłaściwszy dla nich uzna algorytm Google’a.

To jednak nie koniec. Ambicją każdego serwisu jest nie tylko to, by ktoś z niego skorzystał, ale by został w nim jak najdłużej, dając szansę na pokazanie mu większej liczby reklam, płatnych treści czy czegokolwiek, na czym – w bezpośredni czy pośredni sposób – można zarobić.

To właśnie dlatego Facebook udoskonalił ostatnio notatki, tworząc z nich namiastkę klasycznych blogów, a Google kusi nas coraz obszerniejszym pakietem informacji, które uzyskamy nie opuszczając wyszukiwarki.

To już nie lista płatnych i bezpłatnych linków, ale – poza nimi – również usługi agregujące informacje z różnych źródeł, serwisy pogodowe, oferty i zakupy bezpośrednio z wyszukiwarki i cała masa innych sposobów, dzięki którym Google zatrzymuje nas u siebie - niczym nieszczęsnego bohatera filmu „Truman Show” i nie chce wypuścić w zakątki Internetu, nad którymi nie ma kontroli.

Czy jest w tym coś złego? Nie. W samym fakcie, że różne firmy zarabiają, wykorzystując wszelkie możliwe sposoby nie ma nic złego. To ich prawo, podobnie jak my – teoretycznie – mamy prawo by nie korzystać z ich usług i nie mieć powodu, by się nimi przejmować.

Mimo tego proces, w którym rozproszony, pełen równorzędnych źródeł informacji Internet jest powoli zastępowany przez zamknięte rozwiązania, należące do kilku firm jest jednak trochę niepokojący. Uwięzieni w ekosystemie usług i treści od jednego dostawcy tracimy szansę, by poznać świat inny, niż udostępni go nam nasz gatekeeper. Dopóki istnieje wybór, nie ma sensu demonizować takiej sytuacji, bo konkurencja chroni – a przynajmniej powinna chronić – nas przed nadużyciami ze strony dostawców treści.

Ale chyba najwyższa pora przestać myśleć o Internecie jako jakiejś wirtualnej całości. Nie ma jej od dawna: jest Internet Google, Internet Facebooka, Microsoftu, Amazonu czy Yandeksu. A Internet rozumiany jako globalna, otwarta sieć jest jak surfowanie – niektórym ciągle wydaje się, że go używają, ale tak naprawdę należy do odległych lat 90.