Kalkulator Curta - arcydzieło mechaniki wymyślone w obozie koncentracyjnym

Sądzicie, że mechaniczne maszyny liczące były duże i nieporęczne? Poznajcie kalkulator Curta – niezwykłe urządzenie, które nie tylko mieściło się w dłoni, ale też pozwalało na działania na liczbach większych niż większość współczesnych kalkulatorów. Co więcej, zostało zaprojektowane w nader niesprzyjających warunkach - w niemieckim obozie koncentracyjnym.

W innym czasie lub miejscu Curt Herzstark mógłby zapewne nazywać się szczęściarzem. Jego ojciec, Samuel Jakob Herzstark, był właścicielem Rechenmaschinenwerk AUSTRIA Herzstark & Co., przedsiębiorstwa produkującego mechaniczne maszyny liczące.

Dzięki posadzie w fabryce ojca Curt nie musiał się martwić o swoją przyszłość. Niestety, czasy były niespokojne. Po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy fabryka musiała zmienić profil działalności i zamiast maszyn liczących zaczęła produkować sprzęt wojskowy.

Sam ten fakt nie był jakoś szczególnie uciążliwy. W końcu wielu przedsiębiorców nieźle się obłowiło, realizując armijne kontrakty, jednak Curt Herzstark miał pecha.

Choć był praktykującym luteraninem, to z powodu pochodzenia swojego ojca został zaklasyfikowany jako Żyd i trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie.

Ze względu na swoje umiejętności więzień trafił do podlegającej obozowi i należącej do weimarskiej spółki Gustloff fabryki urządzeń precyzyjnych, gdzie produkowano różnego rodzaju sprzęt dla wojska.

Do zadań Curta Herzstarka należało między innymi zaprojektowanie urządzenia, które konstruktor obmyślał jeszcze przed rozpoczęciem wojny.

Był to kieszonkowy, mechaniczny kalkulator, górujący nad wszelkimi innymi mechanicznymi maszynami liczącymi możliwościami, wygodą użytkowania i niezwykle małymi rozmiarami.

Kalkulator miał być prezentem dla Hitlera, wręczonym po zakończeniu zwycięskiej wojny. Po klęsce Niemiec i wyzwoleniu Buchenwaldu Curt Herzstark przeprowadził się do Liechtensteinu. W 1948 roku postanowił rozpocząć produkcję urządzenia, nad którym pracował od tak wielu lat.

Mechaniczny kalkulator sprzedawano pod nazwą Curta, a od 1954 roku wprowadzono dodatkowy model. Urządzenia różniły się od siebie wielkością obsługiwanych liczb.

Curta I i nieco większy Curta II mają kształt niewielkiego młynka i mieszczą się w dłoni. Suwaki na bocznej ściance służą do wprowadzania liczb, pierścień nad nimi - do podania mnożnika, a przełącznik z boku urządzenia pozwala na wybranie mnożenia lub dzielenia.

Na górze znajduje się korba służąca do wprowadzania liczb i uzyskania wyniku oraz blaszka umożliwiająca resetowanie urządzenia. Na górnej powierzchni jest również licznik obrotów oraz 11- lub 15-cyfrowy (w wersji Curta II) wyświetlacz, pokazujący wynik. To więcej niż w popularnych kalkulatorach!

Co istotne, urządzenie jest całkowicie mechaniczne, a od strony technicznej stanowi niezwykle poręczne rozwinięcie maszyny liczącej Leibniza, skonstruowanej jeszcze w XVII wieku. Jej sednem jest tzw. bęben schodkowy – obrotowy walec z wypustkami poruszającymi zębatkę.

Choć z punktu widzenia użytkownika urządzenie wykonuje cztery działania arytmetyczne, to obliczenia mechanicznego kalkulatora sprowadzają się do dodawania. Mnożenie jest jego wielokrotnością, odejmowanie odwrotnością, a dzielenie wielokrotnością odejmowania.

Brzmi prosto. Jednak aby zmieścić to wszystko w niewielkim, zwartym młynku i zapewnić możliwość operowania na dużych liczbach, potrzebna jest konstrukcja, która – jak stwierdził pewien internauta – co prawda nie jest tak skomplikowana jak Wielki Zderzacz Hadronów, ale niewiele jej do niego brakuje. Jak posługiwać się takim kalkulatorem? Poniższy film pokazuje jego obsługę i możliwości:

Choć zaprojektowane przez Curta Herzstarka kalkulatory zostały wyparte przez elektroniczne odpowiedniki, to wciąż cieszą się zainteresowaniem kolekcjonerów. Na eBayu cena większości oferowanych urządzeń oscyluje wokół 1-1,5 tys. dol.

Źródło: History Computer • YASC • Dark Roasted Blend