Przyszła matka na etacie - co mówi Kodeks Pracy?
Stosunkowo rozbudowana ochrona prawna ciężarnych kobiet zatrudnionych na umowę o pracę budzi sporo kontrowersji. Faktem jest jednak, że przyszłe matki mają zapewnioną całkiem sporą ochronę - i jeżeli sytuacja tego wymaga, dobrze jest znać swoje prawa i dopominać się ich uwzględniania przez pracodawcę.
Przepisy stworzono bowiem nie tylko po to, żebyś nie mogła zostać zwolniona. Niektóre chronią twoje i dziecka zdrowie.
Stosunkowo rozbudowana ochrona prawna ciężarnych kobiet zatrudnionych na umowę o pracę budzi sporo kontrowersji. Faktem jest jednak, że przyszłe matki mają zapewnioną całkiem sporą ochronę - i jeżeli sytuacja tego wymaga, dobrze jest znać swoje prawa i dopominać się ich uwzględniania przez pracodawcę.
Przepisy stworzono bowiem nie tylko po to, żebyś nie mogła zostać zwolniona. Niektóre chronią twoje i dziecka zdrowie.
Kiedy nie można zwolnić ciężarnej kobiety?
Zgodnie z art. 177 par. 1 Kodeksu Pracy, kobieta jest chroniona przed zwolnieniem od momentu poczęcia, aż do samego porodu. Przy czym nie ma znaczenia, czy pracodawca wręczając wypowiedzenie wiedział o ciąży - nie musi zresztą o tym wiedzieć w tym momencie nawet sama główna zainteresowana. Jeżeli zorientuje się później, powinna przedstawić pracodawcy zaświadczenie lekarskie, że w momencie rozwiązywania umowy już była w ciąży. Musi wówczas zostać przywrócona do pracy, dobrowolnie przez pracodawcę, lub po zwróceniu się w tej sprawie do sądu pracy.
Słynny "trzeci miesiąc"
Niektóre panie zwlekają z poinformowaniem pracodawcy o ciąży, ponieważ pokutuje mit, że prawo chroni je dopiero od ukończenia trzeciego miesiąca (pierwszego trymestru). Nie jest to prawdą: ochrona obejmuje je od samego początku, natomiast trzeci miesiąc ma znaczenie tylko przy umowach na czas określony. Jeśli zgodnie z nią termin rozwiązania stosunku pracy przypada po trzecim miesiącu - pracodawca musi go przedłużyć do dnia porodu.
Kiedy przyszłą matkę można zwolnić?
- Pod ochroną nie są kobiety, które zatrudniono na okres próbny krótszy niż jeden miesiąc.
- Podobnie jest w przypadku umów na czas zastępstwa oraz zatrudnienia poprzez agencję pracy tymczasowej.
- Ciężarną kobietę można zwolnić dyscyplinarnie za tak zwane rażące naruszenia podstawowych obowiązków pracownika - art. 177 par. 1 Kodeksu Pracy.
Pracodawca ma prawo wypowiedzieć umowę również w razie upadłości lub likwidacji zakładu - art. 177 par. 4 KP.
Zwolnienia grupowe
Zgodnie z art. 177 kp i ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników - kobietom będącym w ciąży zapewnia się również ochronę w przypadku zwolnień grupowych.
W przypadku konieczności ich przeprowadzenia, z przyszłą mamą również nie można umowy rozwiązać. Pracodawca może wypowiedzieć natomiast warunki pracy i płacy, przenosząc kobietę na inne stanowisko. Jeśli jednak zmiana ta spowodować by miała obniżenie zarobków, przez cały okres ciąży pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia.
Ograniczenia czasu pracy ciężarnych
Generalnie dla kobiet w ciąży normy godzin pracy są takie same, jak dla innych pracowników. Różnice pojawiają się wówczas, kiedy czas wykonywania zajęć zawodowych jest z różnych powodów niestandardowy.
Przyszła mama może pracować tylko osiem godzin dziennie. Co z tego wynika?
- Niedopuszczalne jest wydłużenie czasu pracy, nawet, jeśli wynika to z grafików. Nie można więc zastosować przedłużonych dniówek, np. 12-godzinnych. Co jednak ważne, zmniejszenie liczby godzin nie wiąże się z konsekwencjami finansowymi: przyszła mama dostanie pełne wynagrodzenie, także za nieprzepracowane, dodatkowe godziny.
- Bezwzględnie obowiązuje zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych. Ma to zastosowanie również wtedy, gdy pracownica wyrazi na to zgodę - wyrażenie takiej woli nie będzie skuteczne, a pracodawca, który by się na to zgodził, popełni wykroczenie przeciwko prawom pracowników.
- Nie wolno ciężarnych zatrudniać w nocy. Praca w porze nocnej jest zakazana również bezwzględnie i sama zainteresowana nie może w sposób skuteczny udzielić zgody na taki grafik. Jeśli z tego względu przeniesiona zostanie na inne, słabiej płatne stanowisko, przysługuje jej dodatek wyrównawczy.
- Pracodawca ma również obowiązek udzielania pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą. Uwaga jednak: muszą to być badania zalecone przez lekarza prowadzącego ciążę. Zwolnienie przysługuje tylko wówczas, gdy nie można konsultacji medycznej przeprowadzić poza godzinami pracy.
Ograniczony jest też czas pracy przy komputerze, jeśli pracownica używa monitora ekranowego, a czas przed nim spędzany przekracza 4 godziny dziennie.
Ograniczenia dotyczące rodzaju pracy
Ciężarnych kobiet nie można zatrudniać przy pracach uciążliwych i szkodliwych:
- w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym (np. nagłe zmiany temperatury o więcej niż 15° C),
- w hałasie i drganiach,
- w miejscach narażających je na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i nadfioletowego,
- pod ziemią (np. kopalnie) oraz na wysokościach (dotyczy to także konieczności wchodzenia po drabinie),
- w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu (np. nurkowanie),
- w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych,
- w zagrożeniu ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi (np. udział w akcjach ratowniczych czy przy uboju zwierząt hodowlanych).
Pracodawca zatrudniający kobietę w powyższych warunkach, po otrzymaniu informacji o ciąży, ma obowiązek przenieść pracownicę na inne stanowisko, nie zagrażające jej zdrowiu. Jeśli jest to zaś niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy - z zachowaniem przez nią prawa do dotychczasowego wynagrodzenia.