Radziecki ENIAC. 60‑lecie komputera MESM [wideo]

Koniec grudnia to nie tylko bożonarodzeniowy nastrój, przejedzenie i awersja do wszechobecnych przebojów w stylu „White Christmas”. 25 grudnia swoje 60-lecie obchodził MESM (МЭСМ) – pierwszy radziecki komputer. Co warto o nim wiedzieć?

O ile komputery, takie jak Mark I czy ENIAC są powszechnie znane, znacznie mniej rozpowszechniona jest wiedza o sprzęcie, który w pionierskim okresie rozwoju komputerów powstawał za żelazną kurtyną – w Związku Radzieckim.

Od 1948 roku Siergiej Aleksiejewicz Lebiediew kierował w Kijowie pracami zespołu, którego celem było opracowanie pierwszego radzieckiego komputera nazywanego Малая Электронно-Счетная Машина (МЭСМ, MESM). Sprzęt, którego nazwę można przetłumaczyć jako mała elektroniczna maszyna licząca – zgodnie z duchem epoki – mógł być uznany za mały jedynie w porównaniu z lotniskowcem albo fabryką.

Efektem prac zespołu były pierwsze próby urządzenia w listopadzie 1950 roku. Oficjalne uruchomienie nastąpiło 25 grudnia 1951 roku, ale MESM był rozbudowywany jeszcze przez kilka miesięcy.

Mający 6 tys. lamp próżniowych sprzęt potrzebował do pracy 25 kW mocy i mógł wykonywać 3 tys. obliczeń na minutę. Dla porównania – opracowany kilka lat wcześniej w Stanach Zjednoczonych ENIAC wykonywał w tym czasie około 5 tys. obliczeń.

MESM został wykorzystany do obliczeń związanych z radzieckim programem kosmicznym i doczekał się następcy o nazwie BESM (БЭСМ - Большая Электронно-Счётная Машина), czyli duża elektroniczna maszyna licząca, którego kolejne wersje produkowano aż do lat 80.

Choć MESM jest uznawany za pierwszy programowalny komputer opracowany w ZSRR, prawdopodobnie miał poprzednika – budowany w latach 1948 – 1951 komputer M1 o nieznanych parametrach i zastosowaniu, który wykorzystywano już od wczesnego etapu budowy – prawdopodobnie od 1948 roku. M1 z niewyjaśnionych przyczyn został wyłączony i rozmontowany prawdopodobnie w 1956 roku.

Źródło: Engadget • StarePro