Niezwykłe konstrukcje [cz. 11]. Pałac Rad – najwyższy budynek świata

Projekt Germania, o którym mieliście okazję przeczytać kilka tygodni temu, miał godnego konkurenta. Przed drugą wojną światową plany budowy globalnego imperium powstawały nie tylko w Berlinie, ale również w Moskwie. Symbolem radzieckiego państwa miała być przebudowana stolica z budynkiem, przytłaczającym wszystko, co do tej pory a planecie zbudowano – Pałacem Rad.

Towarzysz Kirow wzywa do czynu!

Nieodłączną częścią stereotypów, związanych ze Związkiem Radzieckim pod rządami Stalina, jest gigantomania i rozmach. Przykłady można mnożyć: milionowe armie, dziesiątki tysięcy czołgów, eksterminacja i przesiedlenia narodów czy w końcu porażające swoim rozmachem projekty, jak budowa podziemnego miasta czy Metro-2, alternatywna sieć moskiewskiej kolei podziemnej.

W czasie, gdy Hitler z Albertem Speerem zamierzał zmienić Berlin w najwspanialsze miasto świata, podobne plany, dotyczące Moskwy, snuł na Kremlu Józef Stalin. Choć dwaj wąsaci ludobójcy nawzajem pokrzyżowali swoje zamiary, na uwagę zasługuje rozmach moskiewskich inwestycji, a zwłaszcza projekt Pałacu Rad. Gigantyczna budowla, choć rozpoczęto jej budowę, nigdy nie została ukończona. Jak miała wyglądać?

Gdy po klęsce w wojnie z Polską plan „eksportu rewolucji” trzeba było odłożyć na bliżej nieokreśloną przyszłość, powstałe w 1922 roku państwo radzieckie potrzebowało symbolu – materialnego dowodu swojej świetności. Co więcej w wyniku dalszych podbojów Związek Radziecki miał się rozrastać. Miały pojawić się kolejne republiki, a razem z nimi nowi delegaci, których trzeba było gdzieś pomieścić.

Jak stwierdził jeden z ówczesnych przywódców ZSRR, Siergiej Kirow:

[Pałac Rad będzie] kolejnym krokiem dla uświadomienia ciągle uśpionemu europejskiemu proletariatowi, że przychodzimy na dobre i na zawsze, i że idee komunizmu są tak głęboko zakorzenione jak studnie wydrążone przez bakijskich naftowców.

Samsung prezentuje – komputery All-in-One serii 7 [IFA 2012]

Łatwo powiedzieć, trudniej zrobić. Śmierć, a następnie narastający kult Lenina podsunęły radzieckim wizjonerom pomysł, by gigantyczny pomnik zmarłego przywódcy umieścić na szczycie planowanego budynku. Zanim jednak przystąpiono do pracy, konieczne okazało się znalezienie odpowiedniego miejsca. Jak się okazało, radziecka praktyka wyprzedzała o dziesięciolecia słowa przewodniczącego Mao  Zedonga, który stwierdził:

Nie ma budowania bez burzenia

Tak też było i tym razem. Jako idealne miejsce dla Pałacu Rad wskazano Sobór Chrystusa Zbawiciela, a raczej plac, na którym stał. Czy chodziło o reprezentacyjne miejsce w centrum stolicy, czy o dobitne pokazanie stosunku władzy radzieckiej do religii i przeszłości kraju – nie sposób teraz rozsądzić. Faktem jest, że cerkiew postanowiono wyburzyć.

Aby lepiej zrozumieć, co oznaczała ta decyzja, warto przypomnieć czym była ta świątynia. Gdy Wielka Armia Napoleona przegrała z generałem Mrozem, a zdobywca połowy Europy musiał uciekać spod Moskwy ratując już nie honor, ale życie, car Aleksander I postanowił wznieść wielką świątynię jako votum za uratowanie Rosji.

Prace, rozpoczęte w 1839 roku trwały kilkadziesiąt lat – cerkiew poświęcono w 1883 roku. Największa cerkiew Rosji mogła pomieścić 10 tys. wiernych, a wraz z kopułą mierzyła 103 metry wysokości. Pod względem znaczenia i wielkości była tym, na Zachodzie jest bazylika św. Piotra. Sobór był zarazem symbolem carskiej Rosji – wzniesiono go wyłącznie za państwowe pieniądze.

Decyzję o zrównaniu z ziemią wielkiej cerkwi podjęto 5 lipca 1931 roku, a 5 grudnia przystąpiono do wyburzania, o czym tak pisał Ryszard Kapuściński w „Imperium”:

Wyobraźmy sobie, że Mussolini, który w tym czasie rządzi Włochami, poleca zburzyć w Rzymie Bazylikę Świętego Piotra. Wyobraźmy sobie, że Paul Doumer, który jest w tym czasie prezydentem Francji, poleca zburzyć w Paryżu Katedrę Notre Damę. Wyobraźmy sobie, że Marszałek Piłsudski poleca zburzyć w Częstochowie Klasztor Jasnogórski. Czy możemy sobie coś takiego wyobrazić?

Budynek, jakiego nie widział świat

Ogłoszony w 1931 roku konkurs na projekt Pałacu Rad spotkał się z dużym zainteresowaniem na całym świecie. Swoje propozycje dostarczyło 160 architektów, w tym również postaci o światowej sławie, jak Le Corbusier czy Erich Mendelsohn. Ostatecznie, 4 czerwca 1933 roku wybrano projekt rosyjskiego architekta Borysa Jofana, zmodyfikowany następnie przez niego, Władymira Szczuko i Władymira Gelfreicha

Pałac Rad nie miał być po prostu wielkim budynkiem. Miał być najwyższy na świecie, a na jego szczycie, zamiast iglicy, planowano umieścić gigantyczny pomnik Lenina. Budynek, razem z pomnikiem miał sięgać 415 metrów wysokości – gdyby udało się go zbudować, pozostawałby najwyższy aż do 1970 roku, kiedy to wzniesiono World Trade Center (oficjalnie otwarty dopiero 3 lata później).

HP Envy TouchSmart – Spectre XT i Ultrabook 4 z Windows 8 [IFA 2012]

O rozmachu, z jakim zaprojektowano budowlę dobitnie świadczy wielkość pomnika, który miał znaleźć się na jej szczycie. Długość palca wskazującego posągu wynosiła 6 metrów, a stopa miała 14 metrów długości – tyle, co całkiem spory dom jednorodzinny. Pomnik miał być dwukrotnie  większy od Statui Wolności i ważyć 6 tys. ton – tyle, co lekki krążownik. Jakby tego było mało, ktoś wymyślił, że figura będzie obracała się na szczycie budynku, wykonując w ciągu doby pełen obrót.

Po wywiezieniu gruzów cerkwi przystąpiono do budowy, wylewając fundament w kształcie wielkiej, betonowej niecki i budując stalową konstrukcję, wspierającą główną salę budynku. Dalsze postępu budowy pokrzyżowała wojna.

Asus Zenbook U500VZ i UX21A Touch – cienka 15 i mały dotykowiec [IFA 2012]

Nie tylko Pałac Rad

W 1941 roku elementów konstrukcyjnych Pałacu Rad użyto do budowy fortyfikacji, a po wojnie fundamenty wykorzystano do budowy jednego z największych na świecie basenów o średnicy 130 metrów. Choć basen był odkryty, korzystano z niego przez cały rok – nawet w czasie srogiej, moskiewskiej zimy podgrzewano wodę, utrzymując temperaturę 27 stopni Celsjusza. Po rozpadzie Związku Radzieckiego na miejscu basenu odbudowano cerkiew Chrystusa Zbawiciela.

Poza najbardziej okazałym Pałacem Rad opracowano również projekty wielu innych, imponujących budynków (ich listę i opisy znajdziecie m.in. na blogu Wieżowce), jak Pałac Technologii czy siedziba Ludowego Komisariatu Przemysłu Ciężkiego. Zaprojektowano również ciekawie wyglądającą siedzibę Aerofłotu, mającą być hołdem dla lotników, którzy w kwietniu 1934 roku uratowali załogę lodołamacza Czeluskin, lądując na improwizowanym lotnisku na dryfującej krze.

W 1942 roku zaprojektowano również gigantyczny łuk triumfalny, sławiący obrońców Moskwy. Choć rozmach projektantów budzi uznanie, rzeczywistość zweryfikowała ich plany. Żadnego z tych budynków nigdy nie wzniesiono.

Łukasz Michalik

Facebook Twitter

Polecane przez autora:

1. Operacja Opera. 40-sekundowy nalot na reaktor atomowy
2. Kiedy rozpoczął się najdłuższy eksperyment naukowy świata?
3. Od 1972 roku nie była podlewana. Niezwykła roślina nadal żyje

Zobacz wszystkie »

Zobacz więcej artykułów z serii: Niezwykłe konstrukcje