10 cywilizacji, które zniknęły w tajemniczy sposób

Istniały setki albo i tysiące lat, pozostawiły po sobie wspaniałe budowle, wiemy, jak wyglądało ich życie. Często jednak nie jesteśmy w stanie powiedzieć, dlaczego nagle zniknęły. Oto 10 cywilizacji, które zakończyły swoje istnienie w tajemniczy sposób – wśród nich zarówno te dobrze znane, jak Majowie czy cywilizacja doliny Indusu, jak i takie, o których mogliście nie słyszeć, jak Catal Höyük albo imperium aksumickie.

Majowie to najbardziej klasyczny i jednocześnie chyba najbardziej znany przykład zaginionej cywilizacji. Pozostawili po sobie niesamowite budowle znajdujące się na terenie dzisiejszego Meksyku, Gwatemali i Belize. Mieli wiedzę matematyczną i astronomiczną, rozwinęli własne pismo, system liczbowy, kalendarz. Potrafili wyznaczać cykle ciał niebieskich, przewidzieli, kiedy rzekomo będzie koniec świata (21 grudnia 2012 roku). Dzięki świętej księdze Popol Vuh wiemy o nich całkiem sporo, a ich język i niektóre tradycje przetrwały do dziś.

Ale do dziś nie jest jasne, jak to się właściwie stało, że po roku 900 ta cywilizacja zaczęła zanikać, Majowie porzucili swoje wspaniałe miasta i rozpierzchli się. Jako przyczyny wskazuje się przede wszystkim zmiany klimatu i mordercze wojny. W miastach zapanował głód i ludzie pouciekali w poszukiwaniu lepszego życia. Ale są też oczywiście inne teorie, sugerujące, że Majowie opuścili Ziemię.

Cywilizacja doliny Indusu

Cywilizacja doliny Indus, zwana też kulturą harappańską, swój rozkwit przeżywała między 3300 a 1300 rokiem p.n.e. Szacuje się, że jej tereny, obejmujące część dzisiejszych Indii, Pakistanu, Afganistanu oraz Iranu, mogło zamieszkiwać nawet 5 mln ludzi, czyli niemal 10% populacji ówczesnego świata. Doskonale zorganizowane miasta, podzielone prostopadłymi ulicami, zaawansowany system kanalizacyjny z toaletami w domach mieszkańców, własne pismo. W dolinie Indusu żyła jedna z niewątpliwie najciekawszych starożytnych cywilizacji, którą niestety wciąż słabo znamy.

Uważa się, że Harappanie byli społeczeństwem demokratycznym, nie ma na ich terenie śladów wojen. Dlaczego więc ci ludzie zaczęli opuszczać swoje miasta? Najpopularniejsza teoria głosi, że przegoniły ich zmiany klimatyczne. Najpierw deszcze monsunowe powodowały gigantyczne powodzie, a po nich zapanowała susza. Zaczęło brakować żywności i ludność uciekła z miast, tworząc małe osady rolnicze.

Państwo aksumickie

Imperium aksumickie powstało w I wieku p.n.e. na terenie dzisiejszej Etiopii. Jego mieszkańcy byli zdolnymi kupcami. Sprowadzali kość słoniową, płody rolne i inne dobra, które następnie przez Morze Czerwone wywozili do Rzymu i Indii. Państwo ze stolicą w Aksumie było więc bogate, jako pierwsze w Afryce miało własną monetę.

Najbardziej rozpoznawalną pozostałością kultury aksumickiej są gigantyczne kamienne stele, służące za pomniki grobowe królów i najbardziej znaczących mieszkańców. Co się stało z Aksumitami? Legenda głosi, że imperium zniszczył najazd żydowskiej królowej Jodit, której wojska spaliły miasta. Ale nie brak też innych hipotez – od zmian klimatycznych po ekspansję islamską, która odcięła mieszkańców państwa aksumickiego od szlaków handlowych. Ta ostatnia przyczyna wydaje się najbardziej prawdopodobna.

Imperium Khmerów (Angkor)

Państwo Khmerów istniało na terenie dzisiejszej Kambodży od IX do XV wieku naszej ery. Jego najwspanialszą pozostałością jest świątynia Angkor Wat, ale ta budowla to tylko niewielka cegiełka całej cywilizacji. Najważniejsze zabytki, tj. miasta, świątynie i współczesny park archeologiczny, zajmują dziś 400 km kw.

Angkor był bogatym imperium, znanym z monumentalnych budowli, prowadzącym liczne wojny. Do dziś nie wiadomo, ilu właściwie Angkor liczył mieszkańców, pewne jest, że był to gigantyczny kompleks miejski. Jego historia oficjalnie kończy się w 1432 roku, kiedy to po najeździe tajskim Khmerzy przenieśli stolicę w okolice dzisiejszego Phnom Penh.

Miasto jednak nie wyludniło się od razu, tylko powoli upadało, o czym świadczą relacje podróżników, którzy tam docierali. Powody upadku podaje się różne: tajskie najazdy, upadek autorytetu króla związany z przyjęciem buddyzmu (wcześniej to król był bogiem) oraz zmiany klimatyczne, które zniszczyły system irygacji. Podczas rządów Dżajawarmana VII zbudowano sieć dróg, które z jednej strony pomogły w rozwoju handlu i poruszaniu się po imperium, z drugiej - ułatwiały zadanie najeźdźcom, kierując ich prosto do stolicy. To może być jedna z przyczyn upadku.

Wszyscy znamy kamienne kolosy (moai), które są symbolem położonej z dala od świata Wyspy Wielkanocnej, mało kto zna historię końca cywilizacji, która je stworzyła. Nie jest to na 100% pewne, ale Jared Diamond postawił bardzo prawdopodobną hipotezę, że upadek zaczął się od ogołocenia wyspy z drzew.

Skończyło się drewno na łodzie i opał, skończyły się orzechy, ziemia wyjałowiała i przestała nadawać się do uprawy. W efekcie pojawił się głód, konflikty, ludzie zaczęli wyrzynać się nawzajem, zaczęło dochodzić nawet do aktów kanibalizmu. Populacja Wyspy Wielkanocnej zmniejszyła się o 90%.

Kultura Çatalhöyük

Położone na terenie Turcji Çatalhöyük często jest nazywane najstarszym miastem świata. Cywilizacja, która powstała wokół niego ok. 7 400 roku p.n.e., to jedna z najciekawszych zagadek historycznych. Mieszkało tu według ostrożnych szacunków 5 tys. ludzi. Budynki wyglądały zupełnie inaczej niż w późniejszych miastach, tj. przylegały ciasno do siebie, nie miały drzwi ani okien, tylko otwory w dachach, przez które wchodziło się do środka, a następnie schodziło na podłogę po drabinie. Nie było tu żadnych ulic, chodziło się po prostu po dachach tych budynków. Taka zabudowa sprawiała, że miasto nie potrzebowało żadnych murów obronnych.

Żyzna równina, ciepły klimat, rzeka w pobliżu. Warunki do rolnictwa były idealne, uprawiano więc wszystko, począwszy od pszenicy, a skończywszy na migdałach. Miasto powstało jeszcze przed epoką żelaza, nie znano też pisma, mimo to jego mieszkańcy pozostawili po sobie sporo pamiątek: malowideł, figurek.

Cywilizacja istniała dwa tysiące lat, a jej upadek pozostaje tajemnicą. Najważniejsza hipoteza głosi, że Çatalhöyük upadł z powodu naturalnych zmian społecznych. Ludzie zapragnęli inaczej mieszkać, mieć własne budynki, w oddaleniu od innych mieszkańców. Tworzona przez lata wspólnota zaczęła się rozpadać.

Kultura Anasazi

Około 1200 roku p.n.e. w Ameryce Północnej, na terenie dzisiejszych stanów Nowy Meksyk, Arizona, Kolorado i Utah, powstała kultura Anasazi. Jej przedstawiciele na początku zajmowali się łowiectwem i zbieractwem, później zajęli się też uprawą, głównie fasoli i kukurydzy. Mieszkali w domach budowanych na skalnych urwiskach z kamieni i suszonej cegły (czyli tzw. puebla), które można oglądać w Parku Narodowym Mesa Verde.

Indianie Anasazi rozpierzchli się około 1300 roku naszej ery. Dlaczego? Jednym z wyjaśnień jest klimat – zapanowały susze, teren i tak już był wyeksploatowany, a tymczasem liczba mieszkańców rosła. Inne wyjaśnienie mówi, że mogło chodzić o krwawy konflikt polityczny.

Minojczycy, których nazwa pochodzi od legendarnego króla Minosa, zamieszkiwali Kretę od ok. 3000 r. p.n.e. do 1000 r. p.n.e. Była to jedna z najstarszych cywilizacji epoki brązu w rejonie Morza Śródziemnego, którą poznaliśmy tak naprawdę dopiero w XX wieku dzięki pracom Arthura Evansa.

Pozostały po nich pałace, pięknie zdobiona ceramika, mnóstwo rozmaitych figurek. Ich pisma nie rozszyfrowano do dziś. Potęgę tej cywilizacji stanowiła gospodarka, nie znaleziono natomiast dowodów na to, by była ona silna militarnie.

Co stało się Minojczykami? Zmierzch ich cywilizacji zaczął się najprawdopodobniej od wybuchu wulkanu na dzisiejszej wyspie Santorini. Erupcję co prawda mieszkańcy Krety przeżyli, ale zniszczenia były ogromne. Ich efektem był głód i załamanie żeglugi. Inna teoria mówi najeździe z zewnątrz, a najeźdźcami prawdopodobnie byli Mykeńczycy.

Göbekli Tepe

Göbekli Tepe to tajemnicza cywilizacja, która zamieszkiwała południową Turcję. Kilkadziesiąt lat temu na wzgórzu Göbekli Tepe odkryto kompleks świątynny o powierzchni 9 ha, który zbudowano prawdopodobnie ok. 10 000 lat p.n.e. Na razie zbadano tylko kilka procent całości i naukowcy są zdania, że miejsce to służyło jako świątynia dla koczowniczych plemion z okolicy. Prawdopodobnie tylko kapłani żyli tam na stałe.

Pradawne płaskorzeźby, wczesne wyobrażenia bogów, rozmaite figury, a wśród nich nawet sfinks. Na razie Göbekli Tepe pozostaje wielką tajemnicą, ale archeolodzy przekopują teren, poszukując odpowiedzi.

Olmekowie

Zaczęliśmy od Majów, skończmy na Olmekach, ludzie zamieszkującym południowo-środkowy Meksyk 1400 lat przed narodzeniem Chrystusa. O Olmekach wiemy na pewno, że byli świetnymi budowniczymi. Pierwszym ośrodkiem ich cywilizacji było San Lorenzo.

Pozostawili po sobie m.in. piramidy i wielkie kamienne głowy, z których każda wygląda nieco inaczej. Wszystkie jednak mają szerokie nosy i mięsiste wargi, co stało się podstawą do postawienia hipotezy, iż Olmekowie wywodzą się z Afryki. Szybko ją jednak obalono, argumentując, że te cechy są charakterystyczne dla mieszkańców terenów tropikalnych na całym świecie.

Ziemie Olmeków zaczęły się wyludniać ok. 400 roku p.n.e. Prawdopodobne przyczyny to zmiany klimatyczne, aktywność wulkaniczna bądź inwazja jakiegoś nieznanego przeciwnika.

Źródło: io9