Najnowocześniejsze teleskopy naziemne świata [cz. 1]

Obserwowanie kosmosu z powierzchni Ziemi to nie lada wyzwanie. Potężne fundusze, olbrzymie nakłady pracy i ogromna wiedza są potrzebne, by móc korzystać z tych niezwykłych urządzeń. Oto subiektywny przegląd najnowocześniejszych teleskopów naziemnych świata.

Gran Telescopio Canarias

La Palma to przepiękna wyspa wchodząca w skład archipelagu kanaryjskiego. Niezwykłe uroki wypracowały jej należny przydomek La Isla Bonita (piękna wyspa). To także wspaniałe miejsce na lokalizację jednego z najnowocześniejszych teleskopów świata - Gran Telescopio Canarias.

GTC to wspólne przedsięwzięcie kilku instytucji z Hiszpanii, Meksyku oraz Uniwersytetu Stanowego Florydy. Konstrukcja i skompletowanie wyposażenia zajęło 7 lat. Obiekt położony jest na wulkanicznym szczycie 2267 m nad poziomem morza. Koszt przedsięwzięcia wynosił aż 130 milionów euro. Część tej sumy pochłonęły zabezpieczenia przed zdradliwą pogodą i bardzo utrudniony transport komponentów na górę.

Teleskop został wyposażony w optykę aktywną z segmentowym zwierciadłem wykonanym z Zeroduru, tworzywa szklano-ceramicznego. Niezwykle trudnego zadania produkcji i polerowania baterii luster podjęła się firma Schott AG. Początkowo zestaw składał się z 12 segmentów, by później rozrosnąć się do 36 heksagonalnych modułów kontrolowanych przez podzespoły aktywnej optyki. Pierwsze obserwacje miały miejsce w 2007 r., co czyni GTC wyjątkowo młodym teleskopem. Teleskop pracuje w zakresie światła widzialnego i bliskiej podczerwieni. Drugie zdjęcie poniżej zostało wykonane w GTC za pomocą oprzyrządowania OSIRIS.

Pierwsze obserwacje miały miejsce w 2005 r. Wykonano kilka zdjęć między innymi galaktyki spiralnej NGC 6744 i mgławicy Nebula. Głównym elementem SALT jest lustro składające się z siatki 91 mniejszych zwierciadeł. Całość funkcjonuje jako pojedyncze lustro dostosowujące się do warunków obserwacyjnych. Wspomniany wcześniej system korekcji aberracji sferycznej składa się z 4 luster.

Każde z luster zostało wykonane ze szkła Sitall, które jest stopem ceramicznym o ekstremalnie wysokiej wytrzymałości na odkształcenia termiczne. Specjalny system kalibracyjny CCAS (Center of Curvature Alignment Sensor) dba o poprawne ustawienie luster poprzez badanie ich położenia wiązką laserową.

Pierwszym rejestratorem teleskopu jest SALTICAM dostarczony przez obserwatorium SAAO. Kolejne instrumentarium to spektrograf Roberta Stobie (RSS), spektrograf i spektropolarymetr PFIS (Prime Focus Imaging Spectrograph) opracowany przez University of Wisconsin–Madison. Ostatnim spektrografem jest HRS o podwyższonej rozdzielczości. Godny pozazdroszczenia jest także dostęp do Internetu. Łącze światłowodowe o szybkości 1Gbit/s daje dostęp bezpośrednio do sieci SANREN, czyli naukowej sieci szkieletowej dla Afryki południowej łączącej klientów z sieciami akademickimi i Internetem.

Najsłynniejsze zdjęcia pochodzące z SALT ukazują między innymi galaktykę spiralną NGC 6744 (bliźniacza galaktyka dla naszej Drogi Mlecznej) oddaloną od nas o 30 milionów lat świetlnych. Znajduje się w niej kilkaset miliardów gwiazd, a sama galaktyka rozciąga się na przestrzeni 150 000 lat świetlnych. NGC 6744 widoczna jest poniżej.

Drugim ciekawym zdjęciem jest mgławica Laguna oddalona od nas o 3800 lat świetlnych. Fotografia pokazuje twór w dużym szczególe. Najjaśniejszy obiekt widoczny na zdjęciu to arcyciekawa mgławica Klepsydra. Niezwykle efektywne "zbieranie" światła przez SALT pozwoli na badanie ruchów w tworach gazowych, co z kolei dostarczy nam informacji o genezie gwiazd i tego, jak zachowują się w takiej mgławicy.