Ada Lovelace: pierwsza programistka i kobieta, która wymyśliła informatykę. To tylko mit?

Pierwsza programistka i pionierka informatyki? To tylko jedna z możliwych wersji biografii Ady Lovelace. Istnieją poszlaki wskazujące na to, że jej programy napisał ktoś inny.

Gdy wpiszemy w wyszukiwarce nazwisko Lovelace, najprawdopodobniej na pierwszym miejscu otrzymamy link do jednej z dwóch postaci. W zależności od tego, jak sklasyfikują nas algorytmy, odpowiadające za personalizację wyników wyszukiwania, Google zaproponuje nam albo postać Lindy, albo Ady.

Poza nazwiskiem nie mają wiele wspólnego. Linda zasłynęła rolą w filmie „Głębokie gardło” – pierwszym filmie pornograficznym, który poza kuriozalną fabułą zasłynął jako pierwszy film dla dorosłych, dopuszczony do powszechnej dystrybucji w zwykłych kinach.

Ada to urodzona w 1815 roku córka angielskiego poety, Georga Byrona. Wielu z nas zna ją, choć niekoniecznie ma tego świadomość – pani Lovelace spogląda na nas z hologramów, którymi Microsoft potwierdza autentyczność swoich produktów. Czym XIX-wieczna, angielska arystokratka zasłużyła sobie na to wyróżnienie?

Jak przystało na córkę wielkiego i podziwianego na świecie poety, Ada nie miała łatwego dzieciństwa. George Byron może pisał wiersze, którymi zachwycał się świat, ale prywatnie był daleki od roli wzorowego męża i ojca. Opuszczony przez matkę Ady, Annabelli Milbanke, która zabrała ją ze sobą, szybko załatwił formalności związane z separacją i do końca życia unikał spotkania z córką.

Annabella – świetnie wykształcona i inteligentna kobieta – była zafascynowana przede wszystkim matematyką i naukami ścisłymi i choć nie zasłynęła w tych dziedzinach niczym godnym uwagi, to na wychowywanie córki zwyczajnie brakowało jej czasu (niektóre biografie wskazują,że początkowo opiekował się córką, inne – że nie robiła tego wcale).

Trzeba jednak oddać jej sprawiedliwość – choć raczej poskąpiła Adzie stereotypowej, matczynej miłości, to nie oszczędzała na jej gruntownym wykształceniu. Nie było to wówczas normą. W XIX-wiecznej Anglii kobieta miała do wyboru niewiele dróg kariery, a jedyną pewną było znalezienie bogatego męża, w czym szerokie horyzonty i rozległa wiedza nie zawsze pomagały.

Matka Ady zadbała jednak o to, by jej córka zdobywała wiedzę pod okiem najlepszych nauczycieli i wykładowców. W grę wchodziła tylko prywatna edukacja, jednak w przypadku majętnej rodziny nie stanowiło to wielkiego problemu.

Duży wysiłek włożony w edukację wynikał nie tylko z zainteresowań matki, ale także z jej obaw, by Ada nie skierowała swojej uwagi i energii na poezję, uważaną przez matkę za śmiertelnie groźną z uwagi na rzekomo odziedziczony po lordzie Byronie „gen szaleństwa”.

Wysiłek się opłacił: choć niemal cały świat starał się zniechęcić XIX-wieczne Angielki do zajmowania się czymkolwiek poza rodziną, Ada należała do Błękitnej Pończochy (Blue-Stocking Society), uznawanej za pierwszą, naukową organizację kobiecą.

Dalsze życie Ady zostało wielokrotnie i gruntownie opisane – jako 17-latka poznała Charlesa Babbage’a, wszechstronnego naukowca, zajmującego się m.in. budową mechanicznych maszyn liczących.

Charles przeszedł do historii jako twórca tzw. maszyny różnicowej, a raczej jako autor pomysłu na taką maszynę, bo działający model został skonstruowany dopiero pod koniec XX wieku. Na prośbę naukowca Ada przetłumaczyła rozprawę włoskiego matematyka, Louisa Menebre, dotycząca tzw. maszyny analitycznej, czyli czegoś w rodzaju mechanicznego komputera.

Co istotne, do tłumaczenia Ada dodała własne uwagi, 3-krotnie przewyższające objętość tłumaczonego dzieła, a zaproponowana przez nią metoda obliczania liczby Bernoulliego została po latach uznana za pierwszy program komputerowy.

Była przekonana, że jest w stanie opracować matematyczne modele dla różnych gier i zdobyć w ten sposób fortunę. Słuszność tych pomysłów szybko zweryfikowało życie – Ada Lovelace popadła w poważne długi, a do wyniszczającego organizm nałogu – była wielbicielką opium – doszedł rak szyjki macicy.

Ada zmarła w 1852 roku po krwotoku, spowodowanym błędem lekarzy. Miała wtedy 36 lat.

Powszechnie uznaje się ją za pierwszą programistkę i prekursorkę informatyki. Uhonorował ją m.in. Microsoft, umieszczając na swoich hologramach, docenił ją również Google okolicznościowym doodle’em, całkiem niedawno na całym informatycznym świecie dość hucznie obchodzono jej 200. urodziny i wszystko byłoby w porządku, gdyby nie kilku dociekliwych biografów.

Okazuje się bowiem, że na wizerunku Ady Lovelace jest kilka rys, które mogą ten wizerunek całkowicie zniszczyć. Chodzi o kontrowersje, związane z jej znajomością matematyki i rolą, jaką odegrała w pracach Charlesa Babbage’a.

Okazuje się bowiem, że wszystkie – poza jednym – programy, rzekomo jej autorstwa, zostały napisane co najmniej kilka lat wcześniej przez samego Babbage’a, co – analizując notatki uczonego - odkrył australijski badacz historii informatyki, Allan Bromley. Wątpliwości budzi również przykład z liczbami Bernoulliego – pomysł na ich wykorzystanie miał w jednym z listów zasugerować Adzie właśnie sam Charles Babagge.

Z drugiej strony te poszlaki – choć ważne – są jedynie poszlakami. To zbyt mało, by napisać historię Ady Lovelace na nowo albo by jednoznacznie podważyć jej wkład w rozwój informatyki. Zwłaszcza, że inne fragmenty zachowanej korespondencji wskazują na samodzielność Ady Lovelace i prowadzenie przez nią prac niezależnie do Babbage’a.

Po latach nie sposób rozsądzić, która z wersji wydarzeń jest bliższa prawdy. Mimo wątpliwości warto jednak pamiętać, że są one zbyt wątłe, by ostatecznie podważyć najpopularniejszą wersję biografii Ady Lovelace.

Gdy jednak po raz kolejny czytamy w jakimś miejscu skrótową notkę biograficzną tej postaci, w której Ada bez żadnych wątpliwości przedstawiana jest jako genialna pionierka nowej gałęzi nauki, pamiętajmy, że sprawa wcale nie jest tak jednoznaczna, jak się ją zazwyczaj przedstawia.