Niezwykłe konstrukcje [cz. 1.]. Oko Moskwy

Wiele instalacji i maszyn z czasów zimnej wojny obrosło przez lata nie zawsze uzasadnioną legendą. Gigantomania i rzadko spotykany współcześnie rozmach niektórych projektów fascynują, choć dawne cuda techniki zmieniły się z czasem w sterty bezużytecznego złomu. Jedną z wyjątkowych konstrukcji jest zlokalizowane w okolicach Czarnobyla Oko Moskwy.

Czym jest Oko Moskwy?

Konstrukcje, nazywane powszechnie Okiem Moskwy, to jeden z trzech obiektów systemu Duga. Zazwyczaj, aby zwiększyć zasięg radaru, umieszcza się go możliwie jak najwyżej. Stąd radary na masztach okrętów i przewaga, jaką daje samolot wczesnego ostrzegania, wynoszący radar na dużą wysokość.

Radary pozahoryzontalne, tworzące system Duga, działają według innej zasady. Wykorzystują fakt odbijania od jonosfery i powierzchni Ziemi fal radiowych, dzięki czemu są w stanie zlokalizować obiekty znajdujące się w bardzo dużym oddaleniu za linią horyzontu.

Pierwsze przymiarki do zbudowania takiego radaru w Związku Radzieckim podjęto jeszcze w latach 50. Ich efektem były dwa radary Duga w miejscowości Mikołajów. Radar kontrolował obszar sięgający – poprzez Chiny – do amerykańskiej bazy wojskowej na wyspie Guam na Pacyfiku.

Kolejne cztery zostały wzniesione w trzech miejscach ZSRR – w pobliżu Czarnobyla (kontrolujący północno-wschodnią część Stanów Zjednoczonych, a po drodze również Arktykę i biegun północny), dwa w rejonie Komsomolska nad Amurem (kontrola północno-zachodniej części USA i Alaski) i w rejonie miasta Homel na Białorusi.

Choć obiektów było kilka, w powszechnej świadomości istnieje tylko ten z rejonu Czarnobyla. Poza budynkami mieszczącymi różnego rodzaju wyposażenie najbardziej charakterystyczną częścią Oka Moskwy są dwie ściany anten. Jedna z nich – nadajnik – ma wysokość 85 i długość 210 metrów. Ustawiony za nadajnikiem odbiornik jest większy i mierzy 135 metrów wysokości i 300 długości.

Rosyjski Dzięcioł zakłóca łączność

System Duga był ściśle tajny. W przypadku Oka Moskwy okolica została zamknięta dla osób postronnych, a na terenie obiektu oficjalnie funkcjonował obóz pionierów. Mimo podjętych starań uruchomienie obiektu zostało natychmiast zauważone.

Radiooperatorzy z całego świata zaczęli odbierać zakłócenia zagłuszające komunikację. Miejsce, z którego pochodził sygnał, zostało szybko namierzone, a charakterystyczne, słyszalne na całym świecie dźwięki zostały nazwane Rosyjskim Dzięciołem. Jego brzmienie można usłyszeć na poniższym filmie:

Radioamatorzy, głównie ze Stanów Zjednoczonych, podjęli wówczas próbę załatwienia sprawy własnymi siłami – wysyłali sygnał powrotny na tej samej częstotliwości, co miało blokować echo radaru i zmusić Rosjan do zmiany częstotliwości.

Rosyjski Dzięcioł zakłócał w różnych rejonach świata nie tylko komunikację radiową, ale m.in. sygnał telewizyjny, co stało się przyczyną oficjalnych protestów wielu krajów. Choć Rosjanie początkowo dementowali, że zakłócenia to ich dzieło, przyznali się do przeprowadzania niesprecyzowanych prób.

Stało się to przyczyną licznych spekulacji, jakoby obiekt miał służyć paraliżowaniu komunikacji na całym świecie albo zakłócaniu łączności satelitarnej. Inna hipoteza sugerowała, że Rosjanie znaleźli sposób na komunikowanie się z ukrytymi w głębinach okrętami podwodnymi. Wywoływało to zrozumiałe obawy - okręty podwodne z napędem atomowym przenoszące rakiety balistyczne były wówczas najgroźniejszą częścią radzieckiej floty.

Zadania Oka Moskwy

Gigantyczna ściana anten, która większości z nas nie przypomina żadnego znanego obiektu, działa na wyobraźnię. Wokół Oka Moskwy powstały niezliczone, fantastyczne teorie, jednak – choć w przypadku strategicznych projektów niemal nigdy nie ma pewności, czy poznaliśmy lub kiedykolwiek poznamy wszystkie szczegóły – większość takich doniesień nie ma wiele wspólnego z rzeczywistością.

Rozmiary konstrukcji, jak również jej lokalizacja sprawiają, że w Sieci i poza nią można spotkać się z absurdalnymi teoriami przypisującymi radarowi moce niemal magiczne. Zgodnie z nimi Oko Moskwy miało służyć jako broń psychotroniczna, pozwalając na zapanowanie nad umysłami, albo jako Wunderwaffe Kremla zsyłającego na wybrane rejony świata kataklizmy pogodowe.

Zetknąłem się również z wyjątkowo absurdalną teorią, jakoby Oko Moskwy zostało umieszczone w pobliżu elektrowni atomowej po to, by w razie konfliktu uniknąć zniszczenia – przeciwnik miał nie atakować tego rejonu w obawie przed skażeniem radioaktywnym.

Rzeczywistym zadaniem systemu Duga było wczesne ostrzeganie przed atakiem rakietowym. Jak stwierdził ostatni dowódca kompleksu, Władimir Musiec, Oko Moskwy było w stanie wykryć start rakiety z terytorium USA do 3 minut od jej odpalenia. Biorąc pod uwagę, że osiągnięcie większości kluczowych celów przez rakietę balistyczną zajmowało 20-30 minut, radary Duga dawały Rosjanom co najmniej kwadrans na zorganizowanie uderzenia odwetowego i odpalenie swoich rakiet.

Katastrofa w Czarnobylu spowodowała wyłączenie Oka Moskwy, a cały obiekt ostatecznie zamknięto w 1988 roku. Jego aktualny stan można zobaczyć na poniższym filmie (od 1:55):

Źródło: Forum Krótkofalarstwo • Arkadiusz Podniesiński • Lost Places